هدایت قرآن
قال رسول الله صلّی الله علیه و آله:
• إِذَا الْتَبَسَتْ عَلَيْكُمُ الْفِتَنُ كَقِطَعِ اللَّيْلِ الْمُظْلِمِ فَعَلَيْكُمْ بِالْقُرْآن. (الکافی 2/ 599 ؛ و تفسیر العیاشی 1/ 2)
o هنگامی که فتنه ها، همچون پاره های شب تاریک، شما را در خود فرو گرفت، بر شماست که ملازم قرآن شوید.
قال رسول الله صلّی الله علیه و آله:
• لَيسَ الْقُرآنُ بِالتَّلاوَةِ وَ لَا الْعِلمُ بِالرِّوايةِ وَ لكِنَّ الْقُرآنُ بِالْهِدايةِ وَ الْعِلمُ بِالدِّرايةِ. (کنز العمّال 1/ 550 ، ح 2462)
o نه قرآن به تلاوت باشد و نه دانش به روایت ولیکن قرآن به هدایت باشد و دانش به درایت.
قال رسول الله صلّی الله علیه و آله:
• مَا عَدَلَ أَحَدٌ عَنِ الْقُرْآنِ إِلَّا إِلَى النَّارِ. (الکافی 2/ 600)
o کسی از قرآن روی گردان نشد، مگر آنکه به سوی آتش روانه گشت.
قال امیرالمؤمنین علیه السّلام:
• وَ اعْلَمُوا أَنَ هَذَا الْقُرْآنَ هُوَ النَّاصِحُ الَّذِي لَا يَغُشُّ وَ الْهَادِي الَّذِي لَا يُضِلُّ وَ الْمُحَدِّثُ الَّذِي لَا يَكْذِبُ. (نهج البلاغه/ 252 ، الخطبة 176)
o بدانید این قرآن پند آموز خالصی است که خیانت نمی کند؛ و راهنمایی است که گمراه نمی کند؛ و سخنگویی است که دروغ نمی گوید.
قال علی علیه السّلام:
• مَا جَالَسَ هَذَا الْقُرْآنَ أَحَدٌ إِلَّا قَامَ عَنْهُ بِزِيَادَةٍ أَوْ نُقْصَانٍ زِيَادَةٍ فِي هُدًى أَوْ نُقْصَانٍ مِنْ عَمًى. (نهج البلاغه/ 252 ، الخطبة 176)
o کسی با این قرآن همنشین نشد، مگر آنکه چون از نزد آن برخاست با زیادی و کاستی همراه بود: زیادی در هدایت و کاستی از کوردلی.
قال علی علیه السّلام:
• مَنِ اتَّخَذَ قَوْلَ اللَّهِ دَلِيلًا هُدِيَ إِلَى الَّتِي هِيَ أَقْوَمُ. (شرح غرر الحکم 5/ 374 ؛ و نهج البلاغه/ 205، الخطبة 147)
o هرکه قول خدا را رهنمای خود گیرد، به استوارترین راه هدایت شود.
قال الرّضا علیه السّلام:
• لَا تَطْلُبُوا الْهُدَى فِي غَيْرِ الْقُرْآنِ، فَتَضِلُّوا. (العیون 2/ 56 ؛ و التوحید/ 224 ؛ و أمالی الصدوق/ 438)
o هدایت را در غیر قرآن مجویید که در آن صورت گمراه خواهید شد.
جاودانگی قرآن
قال رسول الله صلّی الله علیه و آله:
• كَلَامُ اللَّهِ غَضٌ جَدِيدٌ طَرِيٌّ. (مستدرک الوسائل 4/ 237)
o کلام خداوند تازه، جدید و باطراوت است.
قال الباقر علیه السّلام:
• إِنَ الْقُرْآنَ حَيٌ لَا يَمُوتُ. (تفسیر العیاشی 2/ 203)
o قرآن زنده است و نمی میرد.
جامعیّت علمی قرآن
قال رسول الله صلّی الله علیه و آله:
• مَنْ أَرادَ عِلْمَ الْاَوَّلِينَ وَ الْآخِرِينَ فَلْيثَوِّرِ الْقُرآنَ. (کنز العمال 1/548، ح 2454)
o هر که علم اوّلین و آخرین خواهد، باید در قرآن بجوید.
قال علی علیه السّلام:
• ما من شَيءٍ إِلاّ وَ علمُه في القرآن و لكنَّ عقولَ الرِجال تَعجُزُعنه. (ینابیع المودّة/ 412)
o چیزی نیست که دانش آن در قرآن نباشد ولیکن عقل آدمیان از درک آن عاجز باشد.
برتریهای قرآن
قال رسول الله صلّی الله علیه و آله:
• یا علی! سیّدُ الکلام القرآنُ. (تفسیر أبی الفتوح 2/ 319)
o ای علی! سرور کلام، قرآن است.
قال رسول الله صلّی الله علیه و آله:
• الْقُرْآنُ غِنًى لَا غِنَى دُونَهُ وَ لَا فَقْرَ بَعْدَه. (تفسیر أبی الفتوح 1/ 10- 11)
o قرآن، توانگری است که بالای آن توانگری نیست و از پس آن فقری نیست.
قال رسول الله صلّی الله علیه و آله:
• فَضْلُ الْقُرْآنِ عَلَى سَائِرِ الْكَلَامِ كَفَضْلِ اللَّهِ عَلَى خَلْقِه. (جامع الاخبار/ 47 ؛ و تفسیرأبی الفتوح 1/ 10)
o برتری قرآن بر سایر سخنان، همانند برتری خداست بر بندگانش.
قال رسول الله صلّی الله علیه و آله:
• أَصْدَقَ الْقَوْلِ وَ أَبْلَغَ الْمَوْعِظَةِ وَ أَحْسَنَ الْقَصَصِ كِتَابُ اللَّه.(أمالی الصدوق/ 394)
o راسترین گفتار و رساترین موعظت و نیکوترین قصّه ها کتاب خداست.
قال علی علیه السّلام:
• أَفْضَلُ الذِّكْرِ الْقُرْآنُ بِهِ تُشْرَحُ الصُّدُورُ وَ تَسْتَنِيرُ السَّرَائِر. (شرح غرر الحکم 2/ 50)
o برترین ذکر، قرآن است. بدو سینه ها گشاده شود و پوشیده ها روشن.
قال علی علیه السّلام:
• فِيهِ رَبِيعُ الْقَلْبِ وَ يَنَابِيعُ الْعِلْمِ وَ مَا لِلْقَلْبِ جِلَاءٌ غَيْرُه.(نهج البلاغه/254، الخطبة 176)
o در قرآن بهار دلها و چشمه های دانش است. و دل را جز آن جلایی نیست.
قال علی علیه السّلام:
• إِنَ الْقُرْآنَ ظَاهِرُهُ أَنِيقٌ وَ بَاطِنُهُ عَمِيقٌ. (الکافی 2/ 599؛ و نهج البلاغه/ 61، الخطبة 18؛ و الاحتجاج 1/ 390؛ و ارشاد القلوب/ 8)
o همانا ظاهر قرآن شگفت انگیز و نیکو و باطنش ژرف و عمیق است.
قال علی بن الحسین علیه السّلام:
• لَوْ مَاتَ مَنْ بَيْنَ الْمَشْرِقِ وَ الْمَغْرِبِ لَمَا اسْتَوْحَشْتُ بَعْدَ أَنْ يَكُونَ الْقُرْآنُ مَعِي. (الکافی 2/ 602؛ تفسیر العیاشی 1/ 32؛ مشکاة الأنوار/ 120)
o اگر همه آنان که بین مشرق و مغرب اند بمیرند، وحشت نکنم، آنگاه که قرآن با من باشد.
قال الصّادق علیه السّلام:
• لَقَدْ تَجَلَّى اللَّهُ لِخَلْقِهِ فِي كَلَامِهِ وَ لَكِنَّهُمْ لَا يُبْصِرُونَ. (اسرار الصلاة/ 140)
o خداوند در کلامش برای خلقش تجلّی کرده و لکن ایشان بصیرت ندارند.
بزرگداشت قرآن
قال رسول الله صلّی الله علیه و آله:
• الْقُرْآنُ أَفْضَلُ كُلِ شَيْءٍ دُونَ اللَّهِ فَمَنْ وَقَّرَ الْقُرْآنَ فَقَدْ وَقَّرَ اللَّهَ وَ مَنْ لَمْ يُوَقِّرِ الْقُرْآنَ فَقَدِ اسْتَخَفَّ بِحُرْمَةِ اللَّه. (جامع الاخبار/ 47؛ و تفسیر أبی الفتوح 1/ 11)
o قرآن از همه چیز جز خدا برتر است بنابراین هر که قرآن را حرمت دارد و بزرگ شمارد، خدا را حرمت داشته است و هرکس قرآن را بزرگ نشمارد، حرمت خدا را سبک شمرده است.
قال علی علیه السّلام:
• مَنْ قَرَأَ الْقُرْآنَ مِنْ هَذِهِ الْأُمَّةِ ثُمَّ دَخَلَ النَّارَ فَهُوَ مِمَّنْ كَانَ يَتَّخِذُ آيَاتِ اللَّهِ هُزُؤا. (تفسیر العیاشی 1/ 120)
o هر که از این امّت قرآن بخواند و با این وجود داخل آتش شود، از کسانی است که آیات خدا را به تمسخر گرفته باشد.
منزلت حاملان قرآن
قال رسول الله صلّی الله علیه و آله:
• حَمَلَةُ الْقُرْآنِ عُرَفَاءُ أَهْلِ الْجَنَّةِ. (الکافی 2/ 606؛ و معانی الأخبار/ 323؛ و الخصال 1/ 28)
o حاملان قرآن سرشناسان اهل بهشتند.
قال رسول الله صلّی الله علیه و آله:
• أَشْرَافُ أُمَّتِي حَمَلَةُ الْقُرْآن. (معانی الأخبار/ 178؛ و الخصال 1/ 7؛ و أمالی الصدوق/ 194)
o شریفان امّت من حاملان قرآنند.
قال رسول الله صلّی الله علیه و آله:
• أَهْلُ الْقُرْآنِ أَهْلُ اللَّهِ وَ خَاصَّتُهُ. (مجمع البیان 1/ 15؛ و شرح غررالحکم 1/ 382؛ و أعلام الدین/ 100)
o اهل قرآن، اهل خدا و خاصّان بارگاه اویند.
تکریم حاملان قرآن
قال رسول الله صلّی الله علیه و آله:
• يَا أَبَاذَرٍّ! إِنَّ مِنْ إِجْلَالِ اللَّهِ: إِكْرَامَ ذِي الشَّيْبَةِ الْمُسْلِمِ وَ إِكْرَامَ حَمَلَةِ الْقُرْآنِ الْعَامِلِينَ بِه وَ إِكْرَامَ السُّلْطَانِ الْمُقْسِط. (مکارم الاخلاق/ 467؛ و أمالی الطوسی 2/ 149؛ و نوادر الراوندی/ 7)
o ای ابوذرّ! از بزرگداشت خداست احترام سالخوردگان مسلمان و تکریم حاملان قرآن که عمل به آن می کنند و گرامیداشت زمامدار دادگر.
صفات حاملان قرآن
قال رسول الله صلّی الله علیه و آله:
• إِنَ أَحَقَ النَّاسِ بِالتَّخَشُّعِ فِي السِّرِّ وَ الْعَلَانِيَةِ لَحَامِلُ الْقُرْآنِ وَ إِنَّ أَحَقَّ النَّاسِ فِي السِّرِّ وَ الْعَلَانِيَةِ بِالصَّلَاةِ وَ الصَّوْمِ لَحَامِلُ الْقُرْآنِ ثُمَّ نَادَى بِأَعْلَى صَوْتِهِ: يَا حَامِلَ الْقُرْآنِ! تَوَاضَعْ بِهِ، يَرْفَعْكَ اللَّهُ وَ لَا تَعَزَّزْ بِهِ، فَيُذِلَّكَ اللَّهُ. يَا حَامِلَ الْقُرْآنِ! تَزَيَّنْ بِهِ لِلَّهِ يُزَيِّنْكَ اللَّهُ بِهِ وَ لَا تَزَيَّنْ بِهِ لِلنَّاسِ فَيَشِينَكَ اللَّهُ بِه. (الکافی 2/ 604؛ و البحار 92/ 185؛ و مستدرک الوسائل 4/ 250)
o همانا سزاوارترین مردمان به فروتنی و خشوع در پنهان و آشکار حامل قرآن است و شایسته ترین آدمی به نمازگزاری و روزهداری در اندرون و بیرون حامل قرآن است. سپس با صدای بلند ندا سر داد: ای حامل قرآن! به خاطر قرآن متواضع باش تا خدا تو را بدان سرافراز کند و به واسطه قرآن عزّت و بزرگی مجوی که در آن حین خدا تو را پست و زبون سازد. ای حامل قرآن! برای خدا خود را به قرآن آراسته کن، که خدا تو را به قرآن زینت دهد و برای مردم خود را به قرآن میارای، که در آن صورت خدا ترا به قرآن رسوا و شرمنده سازد.
تعلیم و تعلّم قرآن
قال رسول الله صلّی الله علیه و آله:
• أَنَ هَذَا الْقُرْآنَ مَأْدُبَةُ اللَّهِ فَتَعَلَّمُوا مَأْدُبَتَهُ مَا اسْتَطَعْتُم. (تفسیر الإمام العسکری/ 60؛ و مجمع البیان 1/ 16؛ و جامع الأخبار/ 47؛ و تفسیر أبی الفتوح 1/ 11)
o این قرآن ضیافت خداوند است پس بیاموزید ضیافتش را چندانکه توانید.
قال رسول الله صلّی الله علیه و آله:
• خَيْرُكُمْ مَنْ تَعَلَّمَ الْقُرْآنَ وَ عَلَّمَه. (مستدرک الوسائل 4/ 235؛ و أمالی الطوسی 1/ 367)
o بهترین شما کسی است که قرآن را فرا گیرد و به دیگران بیاموزد.
قال رسول الله صلّی الله علیه و آله:
• مَنْ عَلَّمَ آيَةً فِي كِتَابِ اللَّهِ تَعَالَى كَانَ لَهُ أَجْرُهَا مَا تُلِيَت. (مستدرک الوسائل 4/ 235)
o هر که آیتی از کتاب خدای را به دیگری بیاموزد، ثواب آن آیت، هر زمانی که خوانده گردد بدو نیز رسد.
قال علی علیه السّلام:
• تَعَلَّمُوا الْقُرْآنَ فَإِنَّهُ أَحْسَنُ الْحَدِيثِ. (نهج البلاغه/ 146، الخطبة 110)
o قرآن را فرا گیرید زیرا که قرآن نیکوترین سخن تازه باشد.
قال الصّادق علیه السّلام:
• يَنْبَغِي لِلْمُؤْمِنِ أَنْ لَا يَمُوتَ، حَتَّى يَتَعَلَّمَ الْقُرْآنَ، أَوْ يَكُونَ فِي تَعْلِيمِهِ. (الکافی 2/ 607؛ و عدة الداعی/ 269؛ و الدعوات/ 220)
o شایسته آن است که مؤمن از دنیا نرود، مگر آنکه قرآن را فرا گیرد و یا در آموختن آن باشد.
تعلیم قرآن به فرزندان
قال رسول الله صلّی الله علیه و آله:
• أدِّبوا أولادَكُم على ثَلاثِ خِصالٍ: حُبِّ نَبيِّكُم، وحُبِّ أهلِ بَيتِهِ، وقِراءةِالقرآنِ. (ینابیع المودّة/ 271)
o فرزندان خود را بر سه خصلت وادارید: دوستی پیامبرتان و دوستی اهل بیتش و قرائت قرآن.
قال علی علیه السّلام:
• حَقُّ الْوَلَدِ عَلَى الْوَالِدِ: أَنْ يُحَسِّنَ اسْمَهُ وَ يُحَسِّنَ أَدَبَهُ وَ يُعَلِّمَهُ الْقُرْآنَ. (نهج البلاغه/ 546، الحکمة 399)
o حق فرزند بر پدر آن باشد که: او را نامی نیکو نهد و بر خلق نیک وادارد و قرآن بیاموزد.
قال الصّادق علیه السّلام:
• عَلِّمُوا أَوْلَادَكُمْ «يَس»؛ فَإِنَّهَا رَيْحَانَةُ الْقُرْآنِ. (أمالی الطوسی 2/ 290)
o به فرزندان خود سوره «یس» بیاموزید که «یس» دسته گل بوستان قرآن است.
قال الصّادق علیه السّلام:
• مَنْ قَرَأَ الْقُرْآنَ وَ هُوَ شَابٌ مُؤْمِنٌ، اخْتَلَطَ الْقُرْآنُ بِلَحْمِهِ وَ دَمِهِ. (الکافی 2/ 603؛ و ثواب الأعمال/ 126؛ و أعلام الدین/101)
o هر که قرآن بخواند، در حالی که جوان است و با ایمان، قرآن با گوشت و خونش آمیخته گردد.
حفظ قرآن
قال رسول الله صلّی الله علیه و آله:
• لَا يُعَذِّبُ اللَّهُ قَلْباً وَعَى الْقُرْآنَ. (أمالی الطوسی 1/ 6؛ و جامع الأخبار/ 48 و 57)
o خداوند قلبی را که قرآن در خود جای داده، عذاب نمی کند.
قال رسول الله صلّی الله علیه و آله:
• القَلبُ الَّذی لَیسَ فیهِ شیءٌ مِنَ القُرآن کَالبَیتِ الخَرِبِ. (کشف الأسرار میبدی 7/ 405)
o قلبی که در آن چیزی از قرآن نباشد همچون خانه ویران است.
قال الصّادق علیه السّلام:
• الْحَافِظُ لِلْقُرْآنِ الْعَامِلُ بِهِ مَعَ السَّفَرَةِ الْكِرَامِ الْبَرَرَةِ. (الکافی 2/ 603؛ و أمالی الصدوق/ 57؛ و ثواب الأعمال/ 127)
o حافظ قرآن که آن را به کار بندد، همراه سفیران الهی که کرم و نیکی پیشه آنهاست خواهد بود.
مشقت در فراگیری و حفظ قرآن
قال الصّادق علیه السّلام:
• إِنَ الَّذِي يُعَالِجُ الْقُرْآنَ وَ يَحْفَظُهُ بِمَشَقَّةٍ مِنْهُ وَ قِلَّةِ حِفْظٍ لَهُ أَجْرَانِ. (الکافی 2/ 606؛ و ثواب الأعمال/ 127)
o آنکه در باب قرآن بکوشد و با کمی حافظه آن را به زحمت حفظ کند دو گونه پاداش خواهد داشت.
قال الصّادق علیه السّلام:
• مَنْ شُدِّدَ عَلَيْهِ فِي الْقُرْآنِ كَانَ لَهُ أَجْرَانِ وَ مَنْ يُسِّرَ عَلَيْهِ كَانَ مَعَ الْأَوَّلِينَ. (الکافی 2/ 607؛ و ثواب الأعمال / 125)
o هر که در باب قرآن بر او سخت آید، او را دو نوع اجر باشد و هر کس را که آن آسان آید با پیشی گیرندگان ایمان به خدا و رسولش خواهد بود.
نگاه به قرآن
قال الصّادق علیه السّلام:
• النَّظَرَ فِي الْمُصْحَفِ عِبَادَةٌ. (الکافی 2/ 614؛ و أمالی الطوسی 2/ 70)
o نگاه به قرآن (بدون خواندن آن) عبادت است.
قرائت قرآن
قال رسول الله صلّی الله علیه و آله:
• أَفْضَلُ الْعِبَادَةِ قِرَاءَةُ الْقُرْآنِ. (مجمع البیان 1/ 15)
o برترین عبادت خواندن قرآن است.
قال رسول الله صلّی الله علیه و آله:
• نَوِّرُوا بُيُوتَكُمْ بِتِلَاوَةِ الْقُرْآن. (الکافی 2/ 610؛ و عدّة الداعی/ 268)
o خانه های خود را با تلاوت قرآن نورانی کنید.
فی وصیّة النّبی لعلی علیهما و آلهما السلام:
• وَ عَلَيْكَ بِتِلَاوَةِ الْقُرْآنِ عَلَى كُلِّ حَال. (الکافی 8/ 79؛ و المحاسن/ 17)
o بر تو باد که در همه حال قرآن تلاوت کنی.
قال رسول الله صلّی الله علیه و آله:
• مَنْ كَانَ الْقُرْآنُ حَدِيثَهُ وَ الْمَسْجِدُ بَيْتَهُ بَنَى اللَّهُ لَهُ بَيْتاً فِي الْجَنَّةِ. (أمالی الصدوق/ 405؛ و ثواب الأعمال/47؛ و التهذیب 3/ 255)
o هر که قرآن سخنش باشد و مسجد خانهاش، خداوند از برای او خانه ای در بهشت بنا کند.
قال رسول الله صلّی الله علیه و آله:
• إِنَ هَذِهِ الْقُلُوبَ لَتَصْدَأُ كَمَا يَصْدَأُ الْحَدِيدُ وَ إِنَّ جَلَاءَهَا قِرَاءَةُ الْقُرْآن. (ارشاد القلوب/ 78)
o براستی این قلبها زنگار گیرد همانطور که آهن زنگار گیرد و جلای آنها قرائت قرآن است.
قال رسول الله صلّی الله علیه و آله:
• إذا احَبَّ أحدُكم انْ يُحَدِّثَ رَبَّهُ فَلْيَقْرءِ القرآنَ. (کنز العمّال 1/ 510)
o هرگاه یکی از شما دوست بدارد با پروردگارش سخن بگوید قرآن بخواند.
قال علی علیه السّلام:
• مَنْ أَنِسَ بِتِلَاوَةِ الْقُرْآنِ لَمْ تُوحِشْهُ مُفَارَقَةُ الْإِخْوَان. (شرح غرر الحکم 5/ 369)
o هر که به تلاوت قرآن انس گیرد، دوری برادران ایمانی او را دلتنگ و تنها نسازد.
قال علی علیه السّلام:
• الْبَيْتُ الَّذِي يُقْرَأُ فِيهِ الْقُرْآنُ وَ يُذْكَرُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ فِيهِ تَكْثُرُ بَرَكَتُهُ وَ تَحْضُرُهُ الْمَلَائِكَةُ وَ تَهْجُرُهُ الشَّيَاطِينُ. (الکافی 2/610؛ و أعلام الدین/101)
o خانه ای که در آن قرآن خوانند و خدای را یاد آرند، برکتش فزونی یابد و فرشتگان به آن خانه در آیند و شیاطین از آن دوری جویند.
قال الصّادق علیه السّلام:
• الْقُرْآنُ عَهْدُ اللَّهِ إِلَى خَلْقِهِ فَقَدْ يَنْبَغِي لِلْمَرْءِ الْمُسْلِمِ أَنْ يَنْظُرَ فِي عَهْدِهِ وَ أَنْ يَقْرَأَ مِنْهُ فِي كُلِّ يَوْمٍ خَمْسِينَ آيَةً. (الکافی 2/609)
o قرآن پیمان خداوند است با بندگانش. شایسته آن است که انسان مسلمان در پیمان خود نظر کند و هر روز پنجاه آیت از آن بخواند.
ختم قرآن
قال رسول الله صلّی الله علیه و آله:
• مَنْ خَتَمَ الْقُرْآنَ فَكَأَنَّمَا أُدْرِجَتِ النُّبُوَّةُ بَيْنَ جَنْبَيْهِ وَ لَكِنَّهُ لَا يُوحَى إِلَيْه. (الکافی 2/ 604؛ و فی مجمع البیان 1/ 16، قرأ بدل ختم)
o هر که قرآن به تمامی خواند، چنان باشد که نبوّت در باطن او راه یافته است جز آنکه به او وحی نمیشود.
قرائت از روی قرآن
قال رسول الله صلّی الله علیه و آله:
• الْقِرَاءَةُ فِي الْمُصْحَفِ أَفْضَلُ مِنَ الْقِرَاءَةِ ظَاهِراً. (جامع الأخبار/ 8)
o خواندن قرآن در مصحف بر خواندن آن از حفظ فضیلت دارد.
قال رسول الله صلّی الله علیه و آله:
• أَفْضَلُ الْعِبَادَةِ الْقِرَاءَةُ فِي الْمُصْحَفِ. (البحار 92/ 202؛ و مستدرک الوسائل 4/ 267)
o برترین عبادت، خواندن قرآن از روی مصحف است.
قال الصّادق علیه السّلام:
• ثَلَاثَةٌ يَشْكُونَ إِلَى اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ مَسْجِدٌ خَرَابٌ لَا يُصَلِّي فِيهِ أَهْلُهُ وَ عَالِمٌ بَيْنَ جُهَّالٍ وَ مُصْحَفٌ مُعَلَّقٌ قَدْ وَقَعَ عَلَيْهِ الْغُبَارُ لَا يُقْرَأُ فِيهِ. (الکافی 2/ 613؛ و الخصال 1/ 142)
o سه گروه نزد خدا شکایت برند: مسجد ویرانی که اهلش در آن نماز نگزارند، دانایی که بین جاهلان تنها بماند و قرآن رها شده و غبار گرفته که خوانده نگردد.
قال الصّادق علیه السّلام:
• قِرَاءَةُ الْقُرْآنِ فِي الْمُصْحَفِ تُخَفِّفُ الْعَذَابَ عَنِ الْوَالِدَيْنِ وَ لَوْ كَانَا كَافِرَيْنِ. (الکافی 2/ 613)
o خواندن قرآن با نگاه به آن، عذاب از والدین سبک می سازد؛ گرچه آن دو، کافر باشند.
قرائت قرآن با صدای حزین
رسول الله صلّی الله علیه و آله:
• إِنَ الْقُرْآنَ نَزَلَ بِالْحُزْنِ فَإِذَا قَرَأْتُمُوهُ فَابْكُوا فَإِنْ لَمْ تَبْكُوا فَتَبَاكَوْا. (جامع الأخبار/ 57؛ و أمالی المرتضی 1/ 25)
o براستی قرآن همراه با حزن نازل شده است. بنابراین هنگامی که قرآن می خوانید گریه کنید و اگر گریه نکردید، حالت گریه بر خود گیرید.
قال الصّادق علیه السّلام:
• إِنَ الْقُرْآنَ نَزَلَ بِالْحُزْنِ فَاقْرَءُوهُ بِالْحُزْنِ. (الکافی 2/ 614)
o همانا قرآن همراه با اندوه فرود آمده است. پس آن را همراه با حزن بخوانید.
• کَانَ الکَاظِمُ عَلَیهِ السَّلامُ إِذَا قَرَأَ يَحْزَنُ وَ بَكَى السَّامِعُونَ لِتِلَاوَتِه. (اعلام الوری/ 309؛ و الارشاد/ 298)
o هنگامی که امام کاظم علیه السّلام قرآن می خواند، صدایش را حزن انگیز میکرد و شنوندگان تلاوت حضرتش می گریستند.
قال الصّادق علیه السّلام:
• كَانَ الْكَاظِمُ عَلَیهِ السَّلامُ إِذَا قَرَأَ كَانَتْ قِرَاءَتُهُ حُزْناً وَ كَأَنَّمَا يُخَاطِبُ إِنْسَانا. (الدعوات/ 23)
o وقتی امام کاظم علیه السّلام قرآن میخواند، قرائتش اندوهناک بود و چنان بود که انسانی را مورد خطاب قرار می دهد.
قرائت قرآن با صدای خوش
قال رسول الله صلّی الله علیه و آله:
• لِكُلِ شَيْءٍ حِلْيَةٌ وَ حِلْيَةُ الْقُرْآنِ الصَّوْتُ الْحَسَنُ. (الکافی 2/ 615)
o هر چیزی را زیوری باشد و زیور قرآن صدای خوش است.
قال رسول الله صلّی الله علیه و آله:
• حَسِّنُوا الْقُرْآنَ بِأَصْوَاتِكُمْ فَإِنَّ الصَّوْتَ الْحَسَنَ يَزِيدُ الْقُرْآنَ حُسْناً. (العیون 2/ 69)
o با صدا هاتان آن قرآن را نیکی دهید. زیرا که صدای خوش قرآن را نیکی افزاید.
سُئِلَ النَّبِيِّ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ:
• أَيُ النَّاسِ أَحْسَنُ صَوْتاً بِالْقُرْآنِ؟
قَالَ: مَنْ إِذَا سَمِعْتَ قِرَاءَتَهُ رَأَيْتَ أَنَّهُ يَخْشَى اللَّهَ. (البحار 92/ 195)
o از پیامبر گرامی سؤال شد: کدامین آدمی قرآن را با صدای نیکوتر قرائت میکند؟ حضرتش در جواب فرمود: آنکه چون قرائتش را بشنوی، یقین کنی که از خداوند پروا دارد.
قرائت قرآن به ترتیل
قال علی علیه السّلام في معنى الآية:
• بَيِّنْهُ تِبْيَاناً وَ لَا تَهُذَّهُ هَذَّ الشِّعْرِ وَ لَا تَنْثُرْهُ نَثْرَ الرَّمْلِ وَ لَكِنْ أَفْزِعُوا قُلُوبَكُمُ الْقَاسِيَةَ وَ لَا يَكُنْ هَمُّ أَحَدِكُمْ آخِرَ السُّورَةِ. (الکافی 2/ 614؛ و تفسیر القمّی 2/ 392؛ و نوادر الراوندی/ 30)
o قرآن را روشن و آشکار بخوان و آن را همانند شعر به شتاب مخوان و همچون دانه های شن پراکنده مکن (مکث بیش از حد مکن)، بلکه دلهای سختتان را به نرمی و بیداری وادارید و همّت آن نباشد که سوره را تمام کنید.
قال الصّادق علیه السّلام:
• إِنَ الْقُرْآنَ لَا يُقْرَأُ هَذْرَمَةً وَ لَكِنْ يُرَتَّلُ تَرْتِيلا. (الکافی 2/ 618)
o همانا قرآن نباید به شتاب و تندی خوانده شود ولیکن آرام و باتأنی قرائت گردد.
قال الصّادق علیه السّلام:
• هُوَ أَنْ تَتَمَكَّثَ فِيهِ وَ تُحَسِّنَ بِهِ صَوْتَكَ. (مجمع البیان 10/ 378)
o ترتیل آن باشد که در قرائت قرآن درنگ کنی و صدایت را خوش سازی.
اجتناب از آوای اهل فسق در قرائت قرآن
قال رسول الله صلّی الله علیه و آله:
• اقْرَؤُوا الْقُرْآنَ بِأَلْحَانِ الْعَرَبِ وَ أَصْوَاتِهَا، وَ إِيَّاكُمْ وَ لُحُونَ أَهْلِ الْفِسْقِ وَ أَهْلِ الْكَبَائِرِ؛ فَإِنَّهُ سَيَجِيءُ مِنْ بَعْدِي أَقْوَامٌ يُرَجِّعُونَ الْقُرْآنَ تَرْجِيعَ الْغِنَاءِ وَ النَّوْحِ وَ الرَّهْبَانِيَّةِ، لَا يَجُوزُ تَرَاقِيَهُمْ، قُلُوبُهُم وَ قُلُوبُ مَنْ يُعْجِبُهُ شَأْنُهُم. (الکافی 2/ 614؛ و الدعوات/ 424؛ و جامع الأخبار/ 57؛ و مجمع البیان 1/ 16؛ و أعلام الدین/ 101)
o قرآن را با صداها و آواهای عرب قرائت کنید و از آهنگهای اهل فسق و اهل گناهان بزرگ بر حذر باشید زیرا که پس از من مردمانی آیند که قرآن را همانند آواز غنا و نوحه و سرود ترسایان در گلو بگردانند و چه چه زنند. قرآن از سینه آنان قدمی فرا پیش ننهد. دلهای آنها و کسانی که کار و حال آنها را خوش دارند، واژگونه خواهد بود.
استماع قرآن
قال رسول الله صلّی الله علیه و آله:
• قَارِئُ الْقُرْآنِ وَ الْمُسْتَمِعُ فِي الْأَجْرِ سَوَاءٌ. (مستدرک الوسائل 4/ 26)
o خواننده قرآن و شنونده آن در پاداش یکسانند.
قال الصّادق علیه السّلام:
• مَنِ اسْتَمَعَ حَرْفاً مِنْ كِتَابِ اللَّهِ -عَزَّ وَ جَلَّ- مِنْ غَيْرِ قِرَاءَةٍ، كَتَبَ اللَّهُ لَهُ حَسَنَةً، وَ مَحَا عَنْهُ سَيِّئَةً، وَ رَفَعَ لَهُ دَرَجَةً. (الکافی 2/ 612؛ و عدّة الداعی/ 211)
o هر که حرفی از کتاب خداوند عزّ و جلّ بشنود -بدون آنکه خود قرائت کند- پروردگار مهربان پاداشی بر او نویسد و گناهی از نامه عملش محو کند و درجه ای او را ارتقا دهد.
تدبّر در قرآن
قال علی علیه السّلام:
• أَلَا لَا خَيْرَ فِي قِرَاءَةٍ لَيْسَ فِيهَا تَدَبُّرٌ. (معانی الأخبار/ 226؛ و الکافی 1/ 36؛ و أعلام الدین/ 100)
o آگاه باش، در خواندنی که تدبّر در پی آن نباشد، خبری نیست.
قال علی علیه السّلام:
• تَدَبَّرُوا آيَاتِ الْقُرْآنِ وَ اعْتَبِرُوا بِهِ فَإِنَّهُ أَبْلَغُ الْعِبَرِ. (شرح غرر الحکم 3/ 284)
o در آیات قرآن تدبّر پیشه کنید و از آن عبرت گیرید؛ که آن رساترین عبرتهاست.
قال علی علیه السّلام:
• تَفَقَّهُوا فِي الْقُرْآن؛ فَإِنَّهُ رَبِيعُ الْقُلُوبِ. (نهج البلاغه/ 164، الخطبة 110)
o در حقایق قرآن تفقّه و اندیشه کنید، زیرا که قرآن بهار و خرّمی دلهاست.
قال السّجاد علیه السّلام:
• آيَاتُ الْقُرْآنِ خَزَائِنُ الْعِلْمِ فَكُلَّمَا فَتَحْتَ خِزَانَةً يَنْبَغِي لَكَ أَنْ تَنْظُرَ مَا فِيهَا. (الکافی 2/ 609؛ و عدة الداعی/ 267)
o آیات قرآن گنجینه های علم اند بنابراین هر گاه گنجینه ای گشوده شود، شایسته است که در آن نظر کنی.
قال الصّادق علیه السّلام:
• إِنَ هَذَا الْقُرْآنَ فِيهِ مَنَارُ الْهُدَى وَ مَصَابِيحُ الدُّجَى فَلْيَجْلُ جَالٍ بَصَرَهُ وَ يَفْتَحُ لِلضِّيَاءِ نَظَرَهُ فَإِنَّ التَّفَكُّرَ حَيَاةُ قَلْبِ الْبَصِير. (الکافی 2/ 599 و 600)
o براستی در این قرآن مشعل فروزان هدایت و چراغهای روشن کننده تاریکیهاست. لذا باید طالب حق دیده خود را باز کند و برای کسب نور، چشم بصیرت بگشاید زیرا که تفکّر زندگی بخش دل هر انسان آگاه و بیناست.
عمل به دستورات قرآن
قال رسول الله صلّی الله علیه و آله:
• مَا آمَنَ بِالْقُرْآنِ، مَنِ اسْتَحَلَّ حَرَامَهُ. (التحف/ 56؛ و کنزالفوائد/ 163)
o به قرآن ایمان ندارد آن که حرام آن را حلال شمرد.
قال رسول الله صلّی الله علیه و آله:
• مَنْ قَرَأَ الْقُرْآنَ وَ لَمْ يَعْمَلْ بِهِ حَشَرَهُ اللَّهُ يَوْمَ الْقِيَامَةِ أَعْمَى. (عقاب الاعمال/ 337)
o هر که قرآن خواند، ولی آن را به کار نبندد، خداوند او را روز قیامت نابینا محشور سازد.
قال رسول الله صلّی الله علیه و آله:
• رُبَ تَالٍ لِلْقُرْآنِ وَ الْقُرْآنُ يَلْعَنُه. (جامع الأخبار/ 56؛ و أسرار الصلاة/ 152)
o بسا کسانی قرآن را تلاوت کنند، در حالی که قرآن بر آنها لعن و نفرین فرستد.
قال رسول الله صلّی الله علیه و آله:
• مَنْ تَعَلَّمَ الْقُرْآنَ فَلَمْ يَعْمَلْ بِهِ وَ آثَرَ عَلَيْهِ حُبَ الدُّنْيَا وَ زِينَتَهَا اسْتَوْجَبَ سَخَطَ اللَّهِ تَعَالَى. (عقاب الأعمال/ 330؛ و أعلام/ 412)
o هر که قرآن یاد گیرد آن گاه بدو عمل نکند و دوستی و زینت دنیا را بر او ترجیح دهد مستوجب عذاب خداوند خواهد بود.
قال علی علیه السّلام:
• اللَّهَ اللَّهَ فِي الْقُرْآنِ لَا يَسْبِقُكُمْ بِالْعَمَلِ بِهِ غَيْرُكُمْ. (نهج البلاغه/ 422، الکتاب 47)
o از خدا در حق قرآن پروا کنید! مبادا غیر شما در عمل به آن از شما پیشی گیرد.
بهار قرآن
قال الباقر علیه السّلام:
• لِكُلِ شَيْءٍ رَبِيعٌ وَ رَبِيعُ الْقُرْآنِ شَهْرُ رَمَضَانَ. (الکافی 2/ 630؛ و أمالی الصدوق/ 57)
o برای هر چیز بهاری باشد و بهار قرآن ماه رمضان است.
تفسیر به رای
قال رسول الله صلّی الله علیه و آله قال الله جلّ جلاله:
• مَا آمَنَ بِي مَنْ فَسَّرَ بِرَأْيِهِ كَلَامِي. (العیون 1/ 116؛ و التوحید/ 68؛ و أمالی الصدوق/ 15)
o ایمان به من نیاورده آنکه سخنم را به رأی و نظر خویش تفسیر کند.
قال رسول الله صلّی الله علیه و آله:
• مَنْ فَسَّرَ الْقُرْآنَ بِرَأْيِهِ فَلْيَتَبَوَّأْ مَقْعَدَهُ مِنَ النَّارِ. (عوالی اللآلی 4/ 104)
o هر که قرآن به رأی خود تفسیر کند، باید جایگاه خویش را در آتش آماده سازد.
قال علی علیه السّلام:
• إِيَّاكَ أَنْ تُفَسِّرَ الْقُرْآنَ بِرَأْيِكَ حَتَّى تَفْقَهَهُ عَنِ الْعُلَمَاء. (التوحید/ 264)
o برحذر باش از تفسیر قرآن به رأی خود، مگر آنکه از دانایان (به حقیقت قرآن) جویا شوی.
راسخان در علم قرآن
قال الباقر علیه السّلام:
• إِنَ مِنْ عِلْمِ مَا أُوتِينَا تَفْسِيرَ الْقُرْآنِ وَ أَحْكَامَهُ. (الکافی 1/ 229؛ و بصائر الدرجات/ 194)
o همانا از اموری که دانش آن به ما عنایت شده، تفسیر قرآن و احکام آن است.
قال الصّادق علیه السّلام:
• نَحْنُ الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ وَ نَحْنُ نَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ. (الکافی 1/ 213؛ و تفسیر العیاشی 1/ 164؛ و بصائر الدرجات/ 204)
o مائیم استواران در دانش و ما تأویل قرآن را می دانیم.
قال الصّادق علیه السّلام:
• الرَّاسِخُونَ فِي الْعِلْمِ أَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْأَئِمَّةُ مِنْ بَعْدِهِ. (الکافی 1/ 213)
o استواران در علم، أمیرالمؤمنین و امامان معصوم بعد از اویند.